اقتصادما/بر اساس تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون بیمه تامین اجتماعی، کارهای سخت و زیان‌آور به شغل‌هایی گفته می‌شود که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی محیط کار غیر استاندارد بوده و فرد با انجام آن کار، فشار جسمی و روانی بیش از ظرفیت طبیعی را متحمل و در اثر آن به بیماری و عوارض آن مبتلا شود.
ماده یک آیین‌نامه مشاغل سخت و زیان‌آور این مشاغل را که به آنها سختی کار تعلق گرفته به ۲ دسته تقسیم کرده است:
الف ـ مشاغلی که صفت سخت و زیان آور با ماهیت شغلی وابستگی دارد اما می‌توان با به کارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی مناسب توسط کارفرما سختی و زیان آوری آنها را حذف کرد.
وزیر کار از تعریف دقیق مشاغل سخت و زیان آور با همکاری کارشناسان و متخصصان خبر داده و گفته باید ساز و کاری به این منظور ایجاد کنیم که امکان بازنشستگی زودهنگام برای کارگران این مشاغل فراهم شود، بدون آنکه به کارفرمایان آسیبی برسد.
ب ـ مشاغلی که ماهیتاً سخت و زیان آور بوده و با به کارگیر تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی کارفرما، صفت سخت و زیان‌آوری کاهش یافته اما کماکان سخت و زیان آوری آنها حفظ می شود. در واقع برخلاف مشاغل گروه "الف" که با بکارگیری تمهیدات ایمنی و تلاش کارفرمایان سختی کار کاهش می‌یابد، مشاغل گروه "ب" ماهیتا سخت و زیان آور هستند و این صفت در ذات آنها وجود دارد.
مشاغل سخت و زیان آور (Arduous and Hazardous Works) از جهات فیزیکی، شیمیایی یا روانی، کارگران حاضر در محیط کار را در معرض آسیب‌هایی جدی قرار می‌دهند از این رو دلیل استفاده از صفت سخت و زیان آور برای این دسته شغل‌ها برای اشاره به شرایط طاقت‌فرسا، مشقت‌بار و پرفشاری است که این مشاغل دارند و شاغلان را در مدت زمان کوتاه‌تری به نقطه‌ی نیاز به استراحت روزانه و پیرو آن، به نقطه استحقاق زودرس برای ورود به دوران بازنشستگی می‌رسانند.
چندی قبل در جلسه‌ای با حضور مصطفی سالاری - مدیرعامل سازمان تأمین اجتماعی، آخرین وضعیت رسیدگی به مشاغل سخت و زیان‌آور و همچنین بررسی راهکارهای اصلاح و بهبود این نوع مشاغل در دستور کار قرار گرفت.
این جلسه با هدف بررسی چالش‌های موجود در این زمینه و یافتن راهکارهای مناسب برای حل مشکلات و ارتقای خدمات به مشمولین مشاغل سخت و زیان‌آور برگزار شد و در آن بر بررسی دقیق و اصلاح فهرست مشاغل سخت و زیان‌آور به منظور انطباق با واقعیت‌های موجود و جلوگیری از بروز مشکلات و ابهامات تاکید شد.
همچنین با اشاره به استفاده گسترده از سنوات ارفاقی در بازنشستگی، لزوم مدیریت صحیح و هدفمند این فرآیند مورد تاکید قرار گرفت و کارگروهی با حضور نمایندگان سازمان، شرکای اجتماعی، کارفرمایان و کارگران برای بررسی و تصمیم‌گیری در مورد مسائل مربوط به مشاغل سخت و زیان‌آور تشکیل شد.
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز اخیرا در گزارشی نسبت به روند بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور انتقاد و اعلام کرد بازنشستگانی که بدون داشتن استحقاق، هویت بازنشسته را به دست می‌آورند و به کسانی می‌پیوندند که نسبتی جز مطالبه‌گر از صندوق‌های بازنشستگی ندارند، عملا با بازگشت سریع خود به بازار کار به رقیب کارجویان جدیدی تبدیل می‌شوند که قرار بوده جایگزین طبیعی بازنشستگان پیش از خود باشند.
بی‌تردید اکثر مشاغل سختی‌ها و دشواری‌هایی دارند ولی مشاغل سخت و زیان آور از حیث سختی کار بالا و مخل سلامت جسم و روان در زمره مشاغل سخت و زیان آور قرار گرفته است.طبق قانون به دلیل سخت بودن شرایط چنین کارهایی، سوابق بیمه‌ای کارکنان و کارگران مشاغل با سختی کار بالا ۱.۵ برابر محاسبه می‌شود.
احمد میدری‌ـ وزیر تعاون،کار و رفاه اجتماعی به تازگی گفته قرار است بازتعریف مشاغل سخت و زیان‌آور برای حفظ حقوق کارگر و کارفرما در دستور کار قرار گیرد.
بسیاری از عناوین شغلی که در زمره مشاغل سخت و زیان‌آور قرار گرفته‌اند بدون لحاظ کردن تغییرات محیط کار یا استفاده از تجهیزات ایمنی به‌روز، همچنان در فهرست باقی مانده‌اند
ه گفته وی وزارت کار در موضوع ساماندهی مشاغل سخت و زیان‌آور به دنبال یافتن راهکاری است که هم حقوق کارگران حفظ و هم از ایجاد مشکلات برای کارفرمایان جلوگیری شود.
میدری از تعریف دقیق مشاغل سخت و زیان آور با همکاری کارشناسان و متخصصان خبر داده و گفته باید ساز و کاری به این منظور ایجاد کنیم که امکان بازنشستگی زودهنگام برای کارگران این مشاغل فراهم شود، بدون آنکه به کارفرمایان آسیبی برسد.
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی همچنین از گسترش بی‌ضابطه مشاغل سخت و زیان‌آور سخن گفته و از تدوین لایحه‌ای برای اصلاح این موضوع خبر داده و گفته با توجه به مسائل مطرح شده از سوی فعالان اقتصادی و نمایندگان مجلس در حوزه مشاغل سخت و زیان‌آور، لایحه‌ای برای اصلاح این موضوع آماده کرده‌ایم و پیشنهاد می‌کنیم نظرات بخش خصوصی و صاحبان کسب‌وکار در شورای گفت‌وگو، حتی به صورت غیرحضوری دریافت و به این متن اضافه شود تا در نهایت نسخه‌ای جامع‌تر به دولت و در صورت نیاز به مجلس ارسال شود.
میدری اشاره‌ای هم به اصلاح عناوین شغلی داشته و گفته بسیاری از عناوین شغلی که در زمره مشاغل سخت و زیان‌آور قرار گرفته‌اند بدون لحاظ کردن تغییرات محیط کار یا استفاده از تجهیزات ایمنی به‌روز، همچنان در فهرست باقی مانده‌اند که این موضوع موجب نارضایتی واحدهای تولیدی شده و باید به‌روزرسانی و بازتعریف شود.
درحال حاضر برخی مشاغل از سوی وزارت کار تحت عنوان شغل‌های با سختی کار بالا و مخل سلامت جسم و روان تعیین شده که به دلیل سخت بودن شرایط چنین کارهایی، سوابق بیمه‌ای کارکنان و کارگران مشاغل با سختی کار بالا ۱.۵ برابر محاسبه می‌شود.
در حال حاضر کار در معدن، حفر قنات و چاه، کارهای مرتبط با کوره‌های مذاب، عملیات مربوط به جمع‌آوری و دفن زباله‌ها، کار در فضاهایی که ارتعاشات صوتی حاکم بر محیط بر سیستم شنوایی آسیب‌رسان است، کارهای مرتبط با سمپاشی و ضدعفونی کردن، کار آتش نشانی، کار غواصی که تحت فشار غیرطبیعی محیط باشد و کارهایی که در معرض تشعشات رادیواکتیو هستند از جمله مشاغل سخت و زیان آور به شمار می‌روند.
علاوه بر کارهای سخت و زیان‌آور مشخص شده طبق مصوبات شورای‌عالی حفاظت فنی و موارد تأیید شده توسط کمیته‌های استانی، موارد زیر نیز سخت و زیان‌آور شناخته می‌شوند.
۱ـ مشاغلی که در ندامتگاه‌ها و زندان‌ها مستقیماً با زندانی ارتباط دارند.
۲ـ مشاغلی که مستقیماً در مراکز روان درمانی با بیماران روانی مرتبط هستند.
۳ـ خبرنگاری
کارفرمایان کارگاه‌های مشمول قانون تامین اجتماعی مکلفند قبل از آن که کارهای سخت و زیان آور را به کارگران خود محول کنند، معاینات پزشکی لازم را انجام داده و کارگران را به لحاظ قابلیت و استعداد جسمانی متناسب برای نوع کار بسنجند و به صورت دوره‌ای معاینات پزشکی را تکرار کنند.
کارفرما همچنین مکلف است پس از احراز شرایط بازنشستگی بیمه شده شاغل در کارگاه وی، طبق این آیین‌نامه معادل ۴ درصد میزان مستمری برقراری بیمه شده نسبت به سنوات اشتغال او در مشاغل سخت و زیان‌آور را که توسط سازمان تأمین اجتماعی محاسبه و مطالبه می‌شود را به سازمان پرداخت کند. چنانچه بیمه شده شرایط استفاده از بازنشستگی پیش از موعد در کارهای سخت و زیان‌آور را طبق این آیین‌نامه احراز کند، سازمان تأمین اجتماعی مکلف است نسبت به برقراری مستمری وی از تاریخ ترک کار اقدام کند.
به گزارش اقتصادما سوابق کار در مشاغل سخت و زیان آور یک و نیم برابر محاسبه می‌شود و افرادی که در مشاغل سخت و زیان آور و طاقت فرسا ۲۰ سال سابقه کار متوالی یا ۲۵ سال سابقه کار متناوب را داشته و حق بیمه این ایام را به سازمان تامین اجتماعی واریز کرده باشند، می‌توانند تقاضای بازنشستگی خود را ارائه کنن
