به گزارش اقتصادما،نتایج یک مطالعه جامع و میدانی که طی یک بازه زمانی یک‌ونیم تا نزدیک به دو سال در استان خراسان انجام شده، نشان می‌دهد حدود 46 تا 50 درصد معادن این استان غیرفعال هستند؛ موضوعی که سهم قابل توجهی از اشتغال، ذخایر معدنی و وسعت جغرافیایی استان را تحت تأثیر قرار داده است.

بر اساس این گزارش، این طرح پژوهشی با هدف شناسایی علل اصلی غیرفعال بودن معادن و ارائه راهکارهای عملی برای فعال‌سازی آن‌ها اجرا شده و می‌تواند به‌عنوان یک الگوی پایلوت، در سایر استان‌های کشور نیز مورد استفاده قرار گیرد. در این مطالعه، تمامی مؤلفه‌های استاندارد یک تحقیق از جمله تعریف مسئله، تدوین پرسش‌ها، بررسی پیشینه و تعیین شاخص‌های اثرگذار مدنظر قرار گرفته است.

50 درصد معادن، 30 درصد اشتغال استان

نتایج نشان می‌دهد معادن غیرفعال استان خراسان حدود 30 درصد اشتغال معدنی استان، 26 درصد ذخایر معدنی، 14 درصد سرمایه‌گذاری انجام‌شده و حدود 31 درصد از وسعت معدنی استان را به خود اختصاص داده‌اند. این در حالی است که اغلب معادن استان کوچک‌مقیاس بوده و تنها معدن بزرگ‌مقیاس استان، معدن سنگان، در اختیار دولت قرار دارد.

شناسایی 14 عامل کلیدی در تعطیلی معادن

در این پایش، 14 عامل اصلی به‌عنوان دلایل مؤثر در غیرفعال شدن معادن شناسایی شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به شرایط نامناسب بازار، پایین بودن عیار ماده معدنی، نبود یا ضعف واحدهای فرآوری، توان فنی پایین بهره‌برداران، ضعف تشکل‌ها و عدم تشکیل کنسرسیوم‌ها، فرآیند پیچیده تأمین سوخت، کاهش امنیت سرمایه‌گذاری، عوامل بیرونی و شرایط فورس‌ماژور، معارضان محلی، حقوق دولتی، مالیات و عوارض، تغییر کاربری، عدم یکپارچگی سامانه‌های اطلاعاتی، ابهام در قوانین، شفاف نبودن سوابق استخراج و معاملات و واگذاری‌های وکالتی اشاره کرد.

این عوامل از طریق طراحی فرم‌های تخصصی، مصاحبه‌های تلفنی و حضوری با فعالان معدنی و بررسی‌های کارشناسی توسط مسئولان فنی مورد ارزیابی قرار گرفته است.

پایش مستمر و مشارکت فعالان معدنی

بر اساس اعلام مجریان طرح، این مطالعه صرفاً یک گزارش مقطعی نبوده و پایش معادن به‌صورت مستمر و ادواری انجام شده است. در این فرآیند، با استفاده از بانک‌های اطلاعاتی موجود و همکاری نزدیک میان کمیسیون تخصصی مربوطه و خانه معدن، اطلاعات معادن فعال و غیرفعال استخراج شد.

در مجموع، حدود 62 درصد تماس‌ها موفق بوده و نرخ مشارکت قابل قبول، نزدیک به 48 درصد، به‌دست آمده است. این آمار نشان‌دهنده تعامل مناسب فعالان معدنی با تیم پژوهشی و اعتبار نتایج به‌دست‌آمده است.

امکان تعمیم نتایج به کل کشور

بررسی آمار پروانه‌های بهره‌برداری در سال‌های 1401 و 1402 نشان می‌دهد تعداد معادن غیرفعال استان در بازه 46 تا 50 درصد نوسان داشته است؛ به‌طوری‌که از مجموع 476 فقره پروانه بهره‌برداری در سال 1402، 145 واحد معدنی غیرفعال بوده‌اند.

کارشناسان معتقدند نتایج این طرح می‌تواند مبنای تصمیم‌سازی در حوزه سیاست‌گذاری معدنی قرار گیرد و با ارائه راهکارهای هدفمند برای فعال‌سازی معادن غیرفعال، نقش مؤثری در توسعه اقتصادی استان و حتی سایر استان‌های کشور ایفا کند.